دشتي بي‌دفاع‌! آسيب هاي خردل/ مظلوم مظلوم/آثار گازهاي شيميايي

هواي مسموم همه جا پر شده بود. برخي به دستمال نمدار متوسل مي‌شدند تا شايد جلوي گازهاي شيميايي را بگيرند، اما هواي مسموم حتي تا زير پوستشان نفوذ كرده بود، از راه حلق گذشته، خونشان را آلوده كرده و سراسر زندگي‌شان را به سلطه خود درآورده بود.

در اين حادثه كه روز بعد نيز تكرار شد، هواپيماهاي بمب‌افكن عراقي با بمب‌هاي شيميايي به 4 نقطه پرازدحام و متراكم جمعيتي شهر سردشت حمله كردند و تمام مردم بي‌گناه آن شهر و اطراف آن را آماج گازهاي كشنده و دهشتناك شيميايي قرار دادند.

در اين حمله، صدها تن به شهادت رسيدند و بيش از 8000 مصدوم و زخمي بر جاي ماند و همچنان هر ساله تعدادي از اين مصدومان به جمع كشته‌شدگان مي‌پيوندند. ايران با اعزام مجروحان به كشورهاي اروپايي همچون آلمان و فرانسه در پي اثبات استفاده عراق از اين سلاح‌ها بود، ولي تا زماني كه جنگ ادامه داشت، هيچ كشوري آن را محكوم نكرد.

به رغم ممنوعيت به‌كارگيري سلاح‌هاي شيميايي، عراق در جنگ تحميلي عليه ايران به طور مكرر از گازهاي ارگانوفسفره (عوامل اعصاب) و تاول‌زا (گاز خردل) استفاده كرد و هيچ برخورد جدي از سوي جامعه جهاني و سازمان ملل انجام نشد.

بسياري از شركت‌هايي كه زمان جنگ به صورت پنهاني در توليد سلاح‌هاي شيميايي و ارسال آن به عراق نقش داشتند، پس از مدتي تعطيل يا منحل شدند و ردپايي از خود به جاي نگذاشتند.

آسيب‌هاي خردل‌

در جنگ تحميلي ايران و عراق صد هزار نفر از رزمندگان و مردم عادي با عوامل شيميايي و به طور عمده گاز خردل دچار مصدوميت شيميايي شدند و احتمال افزايش آمار مصدومان به دليل عوارض آتي آنها همچنان وجود دارد. گاز خردل يكي از شايع‌ترين عواملي است كه به عنوان سلاح شيميايي مورد استفاده قرار گرفته است.

با تماس ذرات گازي شكل با ريه، بيمار دچار سرفه‌هاي قطاري مي‌شود كه ابتدا بدون خلط بوده ولي بتدريج خلط نيز به آنها اضافه مي‌شود و ريه فرد از كار مي‌افتد.

از عوارض مزمن اثر گاز خردل بر ريه‌ها مي‌توان به برونشيت مزمن فيبروز ريه، آسم، برونشكتازي، تنگي نفس موضعي در تراشه و برونش‌هاي اصلي و سرطان ريه اشاره كرد. متاسفانه قسمت عمده‌اي از آسيب‌هاي ايجاد شده در ريه در پي تماس با گاز خردل غيرقابل برگشت است و تلاش درماني در اين بيماران فعلا در محدوده كنترل علايم تنفسي، كاهش عوارض و درمان عفونت‌هاي ريوي و جلوگيري از پيشرفت ضايعات ريوي است.

خردل روي پوست نيز اثر مي‌گذارد. در حقيقت پوست از اولين اعضاي بدن است كه در معرض گاز خردل قرار مي‌گيرد و به علت وسعت آن در مقايسه با ديگر اعضاء معمولا بيشترين آسيب را نيز متحمل مي‌شود. اين گاز موجب ايجاد تاول مي‌شود.

مايع تاول ابتدا شفاف است، ولي بعدا زردرنگ و منعقد مي‌شود. اين تاول‌ها امكان دارد براحتي پاره شوند.

سوختگي عميق هم ممكن است رخ دهد كه مي‌تواند موجب عفونت يا از بين رفتن پوست شود.

چشم‌ها نيز از گاز خردل در امان نيستند و آسيب‌هاي جدي پيدا مي‌كنند.

بر اساس تحقيق به عمل آمده روي 32 هزار مصدوم شيميايي جنگ تحميلي، كمتر از 10 درصد آنان داراي ضايعه شديد تنفسي، 25 درصد ضايعه جدي پوستي و 70 درصد ضايعه شديد چشمي هستند.

براي بهبود

در ميان مصدومان شيميايي روي 32 هزار نفر كار آماري انجام شده كه حدود 10 درصد آنان، جانباز بسيار شديد هستند و قادر به انجام هيچ گونه فعاليتي نيستند. بهداشت و درمان اين گروه سالانه 37 ميليون دلار براي كشور هزينه دارد.

اين در حالي است كه درمان اين مصدومان تنها در چند مركز انجام مي‌پذيرد و امكانات كافي نيز براي درمان آنها وجود ندارد. تعيين مراكز درماني مجهز مورد نياز جانبازان شيميايي در سطح كشور و به‌كارگيري و آموزش‌هاي خاص كادر پرستاري و پزشكي جانبازان از ضرورت‌هايي است كه بايد به آنها توجه جدي شود.

آثار گازهاي شيميايي‌

عوارض گازهاي شيميايي بر چشم به گونه‌اي است كه عروق جديد در چشم و اشكال در غدد مترشحه اشك ايجاد مي‌شود و همچنين فرد آسيب‌ديده هميشه احساس سنگيني يا وجود جسم خارجي در چشم دارد. برخي التهاب‌ها و تورم‌هاي چشمي به زخم‌هاي قرنيه و كاهش بينايي و حتي در برخي موارد به نابينايي منجر مي‌شود.

عوارض اين گازها بر پوست شامل خارش و خشكي پوست مي‌شود و همچنين نوعي از التهاب پوستي را ايجاد مي‌كند كه ممكن است ساليان سال فرد را آزار دهد.

در ريه‌ها عوارض بدتر و سخت‌تري را در مقايسه با 2 سيستم بدني ديگر يعني چشم و پوست ايجاد مي‌كند. اصلي‌ترين مشكل التهاب در مجاري بزرگ تنفسي است كه به برونشيت يا تنگي مجاري ريز ريه منجر مي‌شود كه با متورم شدن آنها تنفس بسختي و با مرارت بسيار انجام مي‌گيرد.

دستگاه تنفسي اين‌گونه مصدومان نسبت به كوچك‌ترين آلودگي نظير آلودگي هوا و حتي بوي تند ناشي از عطر و ادوكلن‌هايي كه مردم به طور معمول استفاده مي‌كنند، بسيار حساس است؛ بنابراين مي‌توان گفت واقعا جايي براي تنفس اين افراد وجود ندارد.

يافته‌هاي پزشكي نشان مي‌دهد مصدوميت با گازهاي شيميايي در ابتدا با عوارض پوستي، چشمي و ريوي همراه است؛ اما با تداوم آن ممكن است بيماري‌هاي ديگري نظير عوارض خوني يا اشكال در سيستم لنفاوي نظير سرطان‌ها در فرد بيمار پديد آيد.

در حقيقت آثار گازهاي شيميايي تنها محدود به علايم فوري آن نيست. طبق مطالعه‌اي كه روي مصدومان شيميايي ايران صورت گرفته است، ريه‌ها در جانبازان، بيشترين آسيب را متحمل شده‌اند (95درصد)، همچنين اعصاب محيطي، پوست و چشم‌ها به ترتيب داراي بيشترين آسيب‌ديدگي هستند.

كل سيستم ايمني بدن، خصوصا ايمني سلولي، خوني و سلول‌هاي كشنده طبيعي موجود در خون، پس از مسموميت با خردل دچار اختلال مي‌شوند كه اين مي‌تواند توجيهي براي بالا بودن ميزان عفونت‌هاي راجعه و بدخيمي در بيماران شيميايي باشد.

مظلوم مظلوم‌

از مظلوميت جانبازان شيميايي ايران همين بس كه تير ماه سال 66 سردشت بمباران شد و در اسفند همان سال حلبچه. حالا از هر كس كه بپرسيم كه عراق كدام شهر را بمباران شيميايي كرد اكثرا از حلبچه نام مي‌برند. روز 8 تير روز مبارزه با سلاح‌هاي شيميايي و ميكروبي نام دارد.

بيشتر دانش‌آموزان و جوانان ايران از بمباران اتمي شهر هيروشيما و ناكازاكي آن هم در جنگ جهاني دوم كه بيش از نيم قرن از آن مي‌گذرد، مطلع‌اند؛ اما همين نسل سوم انقلاب در نشريات و رسانه‌هاي تصويري از بزرگ‌ترين جنايت جنگي عليه كشورشان كه تنها 20 سال از آن مي‌گذرد، كمتر مطلبي مي‌دانند.

مصدومان شيميايي‌

براساس نتايج تحقيقات پژوهشكده مهندسي و علوم پزشكي جانبازان، 11 هزار و 348 نفر دچار ضايعات پوستي ، 15 هزار و 562 نفر دچار ضايعات چشمي و 17 هزار و 750 نفر دچار ضايعات ريوي شده‌اند كه هر گروه در تقسيم‌ بندي خفيف ، متوسط و شديد رده‌بندي شده‌اند و بر اين مبنا 37 هزار و 300 نفر با ضايعات درجه خفيف، 7 هزار و 264 نفر با ضايعات درجه متوسط و 1096 نفر با ضايعات درجه شديد پوستي، چشمي و ريوي شناسايي شده‌اند.

از جمعيت كل جانبازان شيميايي 30 هزار نفر در مواجهه با عامل شيميايي اعصاب صدمه ديده‌اند. تحقيقات موردي پژوهشكده مذكور نشان مي‌دهد كه ميانگين سن جانبازان شيميايي شهيد شده، 49 سال بوده است.