جهاد و دفاع در آيات و روايات

جهاد و دفاع در آيات و روايات

مقدمه

جهاد و دفاع جزئي از اركان دين و بخش مهمي از زندگي هر مسلماني است. جهاد، به آدمي حيات مي بخشد و از آرمانهاي انساني و كرامت او پاسداري ميكند. از اين رو جهاد در فرهنگ اسلام ناب، جايگاهي رفيع و منزلتي والا دارد و در بين عبادات، به مثابه درخشش خورشيد نسبت به نور ستارگان ديگر است. در آموزه هاي ديني توصيف شده كه: جهاد، موجب قوام و پايداري و استواري دين، ارجمندي و شكوه اسلام، امنيت و آرامش و عزت و سزبلندي مسلمانان است و ترك آن، خواري، انحطاط و اسارت مسلمانان را در پي دارد. ([1])

ضرورت بحث

از آنجا كه اين بحث از ضروري ترين مباحث ايثار و شهادت است، ابتدا مي بايست به جايگاه والاي جهاد در ضمن توضيح و تشريح آيات جهاد و شهادت پرداخت و در مرحله بعد با در نظر گرفتن سؤالات و شبهات مهم اين بحث به نوضيح و تفسير آن پرداخت و در مرحله آخر به نتايج و آثار آن اشاره نمود.

بخش اول: جهاد و دفاع

1. جايگاه و فضيلت جهاد و دفاع

1-1 جهاد، تجارتي بي نظير و سودمند

·         يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى ٰتِجَارَ‌ةٍ تُنجِيكُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿صف/١٠﴾

اي كساني كه ايمان آورده‌ايد! آيا شما را به تجارتي راهنمائي كنم كه شما را از عذاب دردناك رهايي مي‌بخشد؟!

·         تُؤْمِنُونَ بِاللَّـهِ وَ رَ‌سُولِهِ وَ تُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّـهِ بِأَمْوَالِكُمْ وَ أَنفُسِكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ‌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴿١١﴾

به خدا و رسولش ايمان بياوريد و با اموال و جانهايتان در راه خدا جهاد كنيد؛ اين براي شما (ازهرچيز) بهتراست اگر بدانيد!

·         إِنَّ اللَّـهَ اشْتَرَ‌ى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّـهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَ‌اةِ وَالْإِنجِيلِ وَالْقُرْ‌آنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّـهِ فَاسْتَبْشِرُ‌وا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُم بِهِ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ﴿توبه/١١١﴾

خداوندازمؤمنان،جانهاواموالشانراخريداريكرده،كه (دربرابرش) بهشتبرايآنانباشد؛ (بهاينگونهكه:) در راه خدا پيكار مي‌كنند، مي‌كشند وكشته مي‌شوند؛ اين وعده حقّي است بر او ، كه در تورات و انجيل و قرآن ذكر فرموده؛ و چه كسي از خدا به عهدش وفادارتر است؟! اكنون بشارت باد بر شما، به داد و ستدي كه با خدا كرده‌ايد؛ واين است آن پيروزي بزرگ!([2])

2-1 جهاد برتر از تمام علايق مادي و دنيوي

·         قال (صلي الله عليه و آله): غُدوةٌ او روحةٌ في سبيل الله، خيرٌ من الدنيا وما فيها (مستدرك الوسائل، 11/13، ح12295)

پيغمبر فرمود: يك بامداد يا يك شبانگاه در جهاد به سر بردن، بر همه دنيا و آنچه در آن است، برتري دارد.([3])

3-1 جهاد وسيله دفاع

·         قال النّبى(ص): «إنَّ اللّهَ يَدْفَعُ بِمَن يُجاهِدُ عَن مَن لا يُجاهِدُ». (مستدرك الوسائل، ج 2، ص 243)

پيامبر اكرم(ص) فرمود: «همانا خداوند (بلاها و... را) از كسى كه جهاد نمى كند، به واسطه كسى كه جهاد مى كند دور مى كند»

4-1 جهاد موجب امنيت جامعه اسلامي و گسترش خدا پرستي

·         امام سجاد (ع): اللّهُمّ وَ قَوّ بِذَلِكَ مِحَالَ أَهْلِ الْإِسْلَامِ، وَ حَصّنْ بِهِ دِيَارَهُمْ، وَ ثَمّرْ بِهِ أَمْوَالَهُمْ، وَ فَرّغْهُمْ عَنْ مُحَارَبَتِهِمْ لِعِبَادَتِكَ، وَ عَنْ مُنَابَذَتِهِمْ لِلْخَلْوَةِ بِكَ حَتّى لَا يُعْبَدَ فِي بِقَاعِ الْأَرْضِ غَيْرُكَ، وَ لَا تُعَفّرَ لِأَحَدٍ مِنْهُمْ جَبْهَةٌ دُونَكَ. (صحيفه سجاديه، دعاي 27، بند 7)

خدايا از اين راه تدبير اهل اسلام رانيرومند، و شهرهاشان را محكم، واموالشان را افزون ساز و خاطرشان را از جنگ با دشمنان براى عبادتت بپرداز و از مبارزه با ايشان براى خلوت گزيدن با تو آسوده ساز. تا در سراسر زمين غير از تو پرستيده نشود، و جز در پيشگاه تو براى احدى پيشانيئى به خاك سوده نگردد.

5-1 جهاد دري از در هاي بهشت

·         امام على عليه السلام :إِنَّ الجِهادَ بابٌ مِن أَبوابِ الجَنَّةِ فَتَحَهُ اللّه‏ُ لِخاصَّةِ أَوليائِهِ وَهُوَ لِباسُ التَّقوى وَدِرعُ اللّه‏ِ الحَصينَةِ وَجُنَّتُهُ الوَثيقَةُ؛

براستى كه جهاد يكى از درهاى بهشت است كه خداوند آن را براى اولياى خاص خود گشوده است. جهاد جامه تقوا و زره استوار خداوند و سپر محكم اوست. (نهج‏ البلاغه، خطبه‏27)

2- ملاك ارزشمندي جهاد

·         ارزشمندي جهاد به در راه خدا بودن آن است.

الَّذِينَ آمَنُوا وَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ(التوبة/20)

آنها كه ايمان آوردند، وهجرت كردند، و با اموال و جانهايشان در راه خدا جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتراست؛و آنها پيروز و رستگارند!

·         انْفِرُوا خِفَافًا وَ ثِقَالًا وَ جَاهِدُوا بِأَمْوَالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ذَلِكُمْ خَيرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ(التوبة/41)

(همگي به سوي ميدان جهاد) حركت كنيد؛ سبك بار باشيد يا سنگين بار! وبا اموال وجانهاي خود، در راه خدا جهاد نماييد؛ اين براي شما بهتراست اگر بدانيد!

3. فلسفه و اهداف جهاد

·         دفاع از مستضعفان و ستمديدگان

وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ وَ الْوِلْدَانِ الَّذِينَ يقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَ اجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيا وَ اجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ نَصِيرًا (النساء/75)

چرا در راه خدا، و (درراه) مردان و زنان و كودكاني‌كه (به دست ستمگران ) تضعيف شده‌اند، پيكار نمي‌كنيد؟! همان افراد (ستمديده‌اي) كه مي‌گويند: «پروردگارا!  ما را از اين شهر (مكه)، كه اهلش ستمگرند، بيرون ببر! وازطرف خود، براي ما سرپرستي قرارده! و ازجانب خود، يار وياوري براي ما تعيين فرما!

·         دفاع در برابر تجاوز و ظلم

أُذِنَ لِلَّذِينَ يقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ(الحج/39)

به كساني كه جنگ برآنان تحميل گرديده، اجازه جهاد داده شده است؛ چرا كه مورد ستم قرارگرفته‌اند؛ و خدا بر ياري آنها تواناست.

الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بِغَيرِ حَقٍّ إِلَّ اأَنْ يقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَ لَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَ بِيعٌ وَ صَلَوَاتٌ وَ مَسَاجِدُ يذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيرًا وَ لَينْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ ينْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِي عَزِيزٌ (الحج/40)

همان هاكه از خانه و شهر خود ، به ناحق رانده شدند، جز اينكه مي‌گفتند: «پروردگار ما ، خداي يكتاست!» واگر خداوند بعضي از مردم را بوسيله بعضي ديگر دفع نكند ، ديرها وصومعه‌ها ، و معابد يهود و نصارا ،و مساجدي كه نام خدا در آن بسيار برده مي‌شود، ويران مي‌گردد! و خداوند كساني را كه ياري او كنند (وازآيينش دفاع نمايند) ياري مي‌كند؛ خداوند قوي و شكست ناپذير است.

·         آزمون الهي و صحنه تبلور اعمال و شناخت مجاهدان

وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنْكُمْ وَ الصَّابِرِينَ وَ نَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ (محمد/31)

ما همه شما را قطعا مي‌آزمائيم تا معلوم شود مجاهدان واقعي وصابران از ميان شما كيانند، و اخبار شما را بيازماييم!

هُنَا لِكَ ابْتُلِي الْمُؤْمِنُونَ وَ زُلْزِلُوا زِلْزَالًا شَدِيدًا(الأحزاب/11)

آنجا بود كه مؤمنان آزمايش شدند و تكان سختي خوردند!

اين آيه اشاره به سختي هاي جنگ احزاب دارد كه مسلمانان در آن سخت آزمايش گشتند و مجاهدان راستين از ديگران بازشناخته شدند.

3. دفاع

·         وجوب دفاع بخاطر جلوگيري از فساد و تباهي

فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَتَلَ دَاوُودُ جَالُوتَ وَ آتَاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَ الْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَهُ مِمَّا يشَاءُ وَ لَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَ لَكِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعَالَمِينَ (البقرة/251)

[152]سپس به فرمان خدا، آنها سپاه دشمن رابه هزيمت وا داشتند. و «داوود» (نوجوان نيرومند و شجاعي كه در لشكر «طالوت» بود)، «جالوت» را كشت؛ و خداوند، حكومت و دانش را به او بخشيد؛ و از آنچه مي‌خواست به او تعليم داد. واگر خداوند ،بعضي از مردم را به وسيله بعضي ديگر دفع نمي‌كرد ، زمين را فساد فرا مي‌گرفت، ولي خداوند نسبت به جهانيان، لطف و احسان دارد.

·         وجوب دفاع بخاطردفع ستم و تجاوز

أُذِنَ لِلَّذِينَ يقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ(الحج/39)

به كساني كه جنگ برآنان تحميل گرديده، اجازه جهاد داده شده است؛ چرا كه مورد ستم قرار گرفته‌اند؛ و خدا برياري آنها تواناست.

إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَاعَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ  يوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيمُ  فَلَا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ وَ قَاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمَا يقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ (التوبة/36)

تعداد ماه‌ها نزد خداوند در كتاب الهي، از آن روز كه آسمانها و زمين را آفريده، دوازده ماه است؛ كه چهار ماه از آن، ماه حرام است؛  (و جنگ در آن ممنوع مي‌باشد.) اين، آيين ثابت و پابرجا (يالهي) است! بنابراين، در اين ماه‌ها به خود ستم نكنيد (واز هرگونه خون ريزي بپرهيزيد)! و (به هنگام نبرد) با مشركان، دسته جمعي پيكار كنيد، همان گونه كه آنها دسته جمعي با شما پيكار مي‌كنند؛ و بدانيد خداوند با پرهيزگاران است!

4. آثار و بركات جهاد:

·         دستيابي به احدي الحسنيين (پيروزي يا شهادت در راه خدا)

قُلْ هَلْ تَرَبَّصُو نَ بِنَا إِلَّا إِحْدَى الْحُسْنَيينِ وَ نَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِكُمْ أَنْ يصِيبَكُمُ اللَّهُ بِعَذَابٍ مِنْ عِنْدِهِ أَوْ بِأَيدِينَا فَتَرَبَّصُوا إِنَّا مَعَكُمْ مُتَرَبِّصُونَ (التوبة/52)

·         بگو: «آيا درباره ما، جز يكي از دو نيكي را انتظار داريد؟! (: يا پيروزي يا شهادت) ولي ما انتظار داريم كه خداوند، عذابي از سوي خودش (درآن جهان) به شما برساند، يا (دراين جهان) به دست ما (مجازات شويد) اكنون كه چنين است، شما انتظار بكشيد، ماهم با شما انتظار مي‌كشيم!»

·         برخورداري از تمامي خيرات دنيا و آخرت

أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ (التوبة/89)

خداوند براي آنها باغهايي از بهشت فراهم ساخته كه نهرها از زير درختانش جاري است؛ جاودانه در آن خواهند بود؛ واين است رستگاري (وپيروزي) بزرگ!